Exnovatie, een concept in ontwikkeling
‘Exnovatie’ betreft processen van het destabiliseren, op zijn einde raken, achterlaten, van industrieën, technologieën en praktijken met een hoge koolstofintensiteit, of die anderszins bijdragen aan systemische duurzaamheidsproblemen (milieu, sociaal-economisch, stedelijke ontwikkeling).
Dat is althans onze definitie van exnovatie. Binnen het onderzoeksveld van duurzaamheidstransitiestudies is het concept nog volop in ontwikkeling.
Oorsprong van het concept, begin jaren ‘80
Aanvankelijk werd de term gebruikt met betrekking tot organisatieprocessen, zoals het afschaffen van overbodig geworden bureaucratische procedures (Yin 1979) of het vervangen van medische apparatuur om nieuwe behandelwijzen te kunnen toepassen (Kimberly 1981). In innovatiemanagement wordt het concept soms in deze strekking gebruikt.
De meer recente conceptualisering in transitiestudies
In de laatste jaren is het ‘exnovatie’ concept ontwikkeld binnen een meer systemisch perspectief van duurzaamheidstransitie. Het beantwoordt hier aan de toenemende reflectie op het heersende innovatiedenken – de preoccupaties met vernieuwing en het bijbehorende vooruitgangsgeloof. Gezien de ernst en urgentie van (deels onomkeerbare) milieudreigingen, verlopen de aanpassingen in de economie te traag: De klimaatdoelstellingen dreigen uit het zicht te raken. Transitie-strategieen zijn vooralsnog echter nog vaak gericht op de directe ondersteuning van technologische en sociale innovaties (technologie-ontwikkeling maar ook bijvoorbeeld praktijken van circulaire economie), binnen de kaders van het zogeheten Strategic Niche Management. Hoe belangrijk ook, deze ondersteuningsmaatregelen alleen zullen niet volstaan om de noodzakelijke sociaal-technologische transformaties te realiseren: Aan de ene kant verloopt de opschaling van de ‘niches’ vaak te traag, aan de andere kant blijven ze ook te vaak beperkt tot toevoegingen en parallelle werelden – die de bestaande ‘regime’ structuren niet werkelijk doen veranderen. Het is vanuit dit soort overwegingen dat transitieonderzoek en ook de praktijk van transitie-governance de aandacht zijn gaan verleggen naar de ‘andere kant van transitie’ – exnovatie.
Binnen de transitiestudies is het concept bijvoorbeeld veel gebruikt met betrekking tot de governance-uitdagingen van de Duitse Atomausstieg (het uitfaseren van nucleaire energie). Dit is een van de typische empirische gevallen (‘emblematic cases’) waardoor exnovatie tegenwoordig wordt beschouwd.
Een generiek concept
Verschijnselen van exnovatie worden soms aangeduid met andere termen en noties: De ‘andere kant’ van innovatie, creatieve destructie, het managen van krimp, discontinuïteit, ontmanteling, stapsgewijze uitfasering, et cetera. Exnovation.Brussels hanteert ‘exnovation’ derhalve als een generiek concept – de nadere definiëring ervan zou uitdrukking moeten geven aan de voornoemde reeks van facetten en kleurschakeringen. Vooral belangrijk daarbij is dat het concept een handelingsperspectief gaat bieden, dat de verschillende betrokken partijen helpt zich tijdens de transitieprocessen te oriënteren.
Ontdek ons team
Onderzoek elders